Lubuskie szlaki nordic walking - W krainie wody i osobliwości przyrody – Witnica, Lubiszyn i okolice

Witnicki Anioł SZLAK CZERWONY, NIEBIESKI, FIOLETOWY, ZIELONY, BORDOWY, CZARNY

Trasa: Okolice Witnicy
Rodzaj trasy: Krajobrazowo-historyczne
Stopień trudności: Łatwe
Czas przejścia: czerwony 1h (3,5 km), niebieski 1,5h (5 km), fioletowy 1,5h (6 km), zielony 2h (7,5 km), bordowy 3,5h (13,5 km), czarny 2,5h (9 km)
Walory: Ciekawa historia miasta a w nim Park Drogowskazów oraz Browar ze średniowiecznymi tradycjami

Historia

Najstarsza wzmianka o Witnicy pochodzi z 1262 r., w którym to roku ówczesna wieś rybacka Witze przeszła z rąk templariuszy pod bezpośrednie panowanie margrabiów brandenburskich. Nazwa Witnica pochodzi od słowa wić, witka, czyli gałązka wierzbowa lub rodzaj wierzby. Witnicę najprawdopodobniej założyli templariusze. Rybacka wieś stopniowo zmieniała się w bardziej uprzemysłowioną miejscowość. Od czasu reformacji Witnica, dawna wieś cystersów stała się wsią z królewskim folwarkiem. Przez wieki osada nabrała charakteru miejskiego, co w 1935 r. zaowocowało przyznaniem jej praw miejskich.

Gospodarka

Pod koniec XVIII w. Witnica rozkwitła gospodarczo, powstały tu manufaktura sukiennicza oraz odlewnicza, a także fabryka maszyn. Ważnym obiektem industrialnym Witnicy była manufaktura odlewnicza. Wyposażona w wielki piec produkowała lufy i kule armatnie, a także dostarczała surówki odlewniczej do dalszej obróbki kilku pobliskim kuźniom. Większość mieszkańców wsi stanowili rybacy, rolnicy oraz wozacy. W pierwszej połowie XIX w. pojawili się we wsi handlarze drewnem, sianem, zbożem, bydłem i końmi. Wieś stała się ośrodkiem lokalnego rynku obejmującego środkowy obszar prawego brzegu Warty położony pomiędzy Kostrzynem, Gorzowem i Dębnem. W roku 1811 wieś Witnica otrzymała oficjalny status osady handlowej z prawem organizowania jednego jarmarku rocznie, w roku 1831 dwóch jarmarków, a od roku 1848 - kilka lat po uwłaszczeniu części chłopów - także targów tygodniowych w środy, a od roku 1890 również i w soboty. W latach 20-stych XX w. była to największa wieś w Brandenburgii z ratuszem, okazałym budynkiem sądu rejonowego, siedzibą superintendentury kościoła luterańskiego, z gazownią, elektrownią, sześcioma cegielniami, browarem, kilkoma młynami, tartakami i wytwórniami mebli, kafli oraz krochmalu. Mimo wielu wcześniejszych starań, Witnica uzyskała prawa miejskie dopiero w roku 1935

Przemysł

Po okresie realizacji wielkiego programu Fryderyka II, dotyczącego regulacji Odry od Lubusza do okolic Cedyni oraz Noteci i Warty od Drezdenka do Kostrzyna, Witnica znalazła się w korzystnej sytuacji ekonomicznej. Pojawienie się nowych osad rolniczych i robotniczych na osuszonych terenach dawnych warciańskich bagien wpłynęło na zapotrzebowanie na towary i usługi rzemieślnicze tego obszaru.

 Od XVI do poł. XIX w. na rzeczce Witnie pracował młyn papierniczy. W połowie XVIII w. założono hutę żelaza wykonującą zamówienia dla wojska oraz manufakturę sukienniczą, zlikwidowaną po wojnie siedmioletniej. W drugiej połowie XVIII w. w wyniku przeprowadzonej melioracji bagien Kotliny Gorzowskiej oraz regulacji Warty i jej pogłębieniu - powstało w okolicy kilka nowych wsi, co podniosło rangę gospodarczą Witnicy jako osady handlowej. W tym samym czasie wytyczono trasę Królewskiej Poczty Pruskiej łączącej Berlin z Królewcem. Po wybudowaniu Kolei Wschodniej w 1857 r. do nazwy Vietz zaczęto dodawać człon Ostbahn. Zbudowanie kolejowej stacji przyczyniło się do wzrostu znaczenia Witnicy jako osady przemysłowej. Odlewnia armat i kul przekształciła się w fabrykę maszyn, powstało 6 cegielni, fabryka kafli, mebli, krochmalu, działały 4 tartaki, 3 młyny wodno-elektryczne i 3 wiatraki.   Właśnie w Witnicy wykonano elementy do budowy pierwszej pruskiej (i jednej z pierwszych w świecie) maszyny parowej.

Park Drogowskazów

Witnica leży na dawnej pruskiej trasie handlowej. Regularnie kursowały przez Witnicę dyliżanse pocztowe z Berlina do Królewca. W 1657 r. Witnica stała się stacją na owym Królewskim Trakcie. W 1857 r. otrzymała podłączenie do linii kolejowej. Do tej tradycji nawiązuje jedyny w Polsce "Park Drogowskazów i Słupów Milowych Cywilizacji" w Witnicy. Ta jedyna w swoim rodzaju ekspozycja, znajduje się w parku w centrum miasta i obrazuje historię miasta i gminy w perspektywie wielkiego, cywilizacyjnego szlaku ciągnącego się z Brugii nad Morzem Północnym przez Berlin, Witnicę i dalej aż do Królewca i St. Petersburga.

Browar

Browar w Witnicy to jeden z nielicznych w kraju produkujących piwo naturalne a nie metodami przemysłowymi. Tradycje browarnicze sięgają czasów cystersów. Za datę powstania browaru uważa się rok 1848, kiedy Ernst Ferdinand Handke wydzierżawił gospodę i warzelnię piwa od rodziny Feuerhermów. W 1856 r. Handke wykupił gospodę i zaczął rozbudowywać warzelnię. Po przebudowie zakładu w drugiej połowie XIX wieku witnickie przedsiębiorstwo stało się jednym z najnowocześniejszych małych browarów w północnej części Niemiec. Działało wówczas pod nazwą Stern Brau.

Po II wojnie światowej browar został znacjonalizowany przez państwo polskie. Po licznych zmianach właściceli w 1991 browar usamodzielnił się jako Zakład Piwowarski w Witnicy. Po prywatyzacji w 1992 roku browar przekształcono w spółkę pracowniczą Zakłady Piwowarskie Witnica Sp. z o.o. W 1995 roku zmieniono charakter firmy i utworzono spółkę akcyjną Browar Witnica S.A. W 2000 rok zmieniono nazwę firmy na Boss Browar Witnica S.A.

Szlak Mościce – j. Wielkie SZLAK CZARNY

Trasa: Mościce – jezioro Wielkie – Mościce.
Rodzaj trasy: Krajoznawczo-historyczne
Stopień trudności: łatwa
Czas przejścia: 2,5h (9 km)
Walory: Mościce są wsią o średniowiecznej historii, której ślady nie zachowały się do czasów obecnych. Stanowią dobrą okazję do poznania średniowiecznych zasad zakładania wsi i kategorii jej mieszkańców.

Mościce (niem. Blumberg)

Wieś jest klasycznym przykładem wsi zakładanych przez margabiów na przełomie XIII/XIV wieku i ma trzynastowieczną metrykę. Po raz pierwszy wieś wspomniana jest w roku 1295 w dokumencie rozgraniczenia dóbr templariuszy i margrabiów. W opisie z roku 1337 ma typową liczbę 64 łanów przewidzianych dla dużych wiosek. 1 łan to ok 18 ha. W tym jest 12 wolnych od podatków lennych łanów rycerskich, których dożywotni posiadacz zobowiązany był na rozkaz margrabiego do wystawiania na wojnę rycerza z koniem. Są tu także typowe 4 łany przypisane kościołowi oraz karczma i wodny młyn. Pierwotnie jej centrum skupiało się w wokół stawu. Niemcy w pobliżu stawu w okresie międzywojennym urządzili park, ostatnio upiększony. W południowej części wsi istniała w XIX wieku odkrywkowa kopalnia węgla, po której pozostały liczne doły oraz ślady torowiska kolejki.

Nazwa

Przedwojenna nazwa Mościć (Blumberg) może pochodzić od rycerza Dietricha von Blomberga. Polska nazwa "Mościce" została wyprowadzona od jeziora Mutzsee, które mogło mieć słowiańskie brzmienie Mośrze dziś Moszcze. Nim urzędowa nazwa się przyjęła, polscy osadnicy, używali nazw Kwieciszewo, Kwiatów, Łasiczyn i Górczyn. Potem północną część wsi (niem. Sand) nazwano Korea Północna, a część południową Korea Południowa, mimo że ta ostatnia miała już urzędową nazwę Mokronosy.

Kościół i szkoła

O istniejącym w Mościcach kościele można się domyśleć z tego, że w roku 1327 wspomniany jest jakiś „rector ecclesie parochialis", który ma dochody z Mościc. W roku 1538 pisze się o kościele w Kamieniu Wielkim, który jest filialny wobec parafii w Mościcach. Obecna, piękna kamienno-ceglana budowla, zbudowana na planie krzyża, pochodzi z roku 1886. Obiekt powstał z przebudowy wcześniejszego, także zbudowanego z kamienia, kościoła. Barokowa wieża z widoczną datą 1737 przechodziła remonty i odnowę w latach 1834 i 1904. Zlokalizowana obok kościoła szkoła po raz pierwszy wspomniana została w roku 1774. Na początku XX wieku były tu dwa budynki szkolne: mały i większy. Po wojnie szkołę zorganizowano w budynku większym.  Obiekt został w latach wyżu demograficznego rozebrany, a na jego miejscu oraz domu plebanii zbudowano szkołę siedmioklasową. Budynek szkolny mniejszy zachował się i jest obecnie przebudowany na budynek mieszkalny.

Jak powstawała średniowieczne wieś

Kolonizowanie jakiegoś mało lub całkowicie niezamieszkałego obszaru obszaru polegało na tym, że człowiek, któremu poruczono zadanie założenia wsi, zwany zasadźcą, udawał się za Odrę do krajów przeludnionych, gdzie werbował kandydatów na włościan i po sprowadzeniu ich na miejsce, przydzielał im siedliska i pola. Pola dzielono na trzy niwy, na których każdy z włościan otrzymywał swoje działki. Ponieważ wtedy nie znano jeszcze systemu nawożenia i płodozmianu, stosowano metodę trójpolową. Na jednej niwie wysiewano zboże ozime, na drugiej jare i warzywa, a trzecia wypoczywała jako ugór, będąc zarazem terenem przejściowego pastwiska. Na ziemiach urodzajnych koloniści otrzymywali po jednym łanie, ale na glebach piaszczystych, takich jak wokół Mościc, dostawali 2, a niekiedy nawet 3 i 4 łany. Nie na własność, lecz w dziedziczną dzierżawę, za którą władca kraju żądał opłaty w pieniądzu. Od opłat zwolnione były poza łanami rycerskimi także ziemie kościelne oraz łany przeznaczone jako rekompensata za pełnienie urzędu sołtysa.

Kategorie mieszkańców średniowiecznej wsi

Włościanie, mający swe pola na niwach, stanowili rodzaj arystokracji wiejskiej o określonych prawach, które stanowiły o ich udziale w decyzjach dotyczących wsi, możliwościach jej opuszczenia i rozwiązywaniu innych życiowych problemów. Omawianych je podczas pobytu w karczmie, która w tym czasie była także rodzajem wiejskiej świetlicy. Druga kategoria mieszkańców, korzystająca z mniejszego zakresu praw to zagrodnicy. Nie mieli prawa posiadania ziemi na niwach. Ich poletka uprawne stanowiły pozyskane z lasów skrawki użytków rolnych znajdujące się na skraju pól włościańskich. Na prawach zagrodników byli też kowale, krawcy, szewcy, pasterz krów, owiec i świń oraz kościelni, pełniący zarazem rolę nauczycieli. Tam, gdzie utrzymywał się i rozwijał folwark szlachecki, wykształcała się trzecia grupa mieszkańców, jeszcze niżej usytuowana w hierarchii wsi, czyli pracownicy folwarczni. Dzielili się oni na chałupników, mieszkających w odrębnych domach (chałupach) z ogrodem oraz ludzi mieszkających w czworakach, czyli wielorodzinnych budynkach dworu i komorników, wynajmujących komorę, jak nazywano małe pomieszczenie w czyimś domu, przeważnie bez okna.

Sołtys

We wsiach zamieszkałych przez kolonistów sołtysi zazwyczaj wywodzili się z zasadźców. Mieli za zadanie zbierane do skarbca władcy kraju czynszu, opłat nadzwyczajnych, takich jak kontrybucje wojskowe czy obciążenia na rzecz budowy i utrzymania twierdzy kostrzyńskiej. Pomagali wiernym kościoła zbierać dziesięcinę. Wraz z ławnikami lub osobiście posiadali uprawnienia policyjno-sądownicze w drobnych przewinieniach. Mieli obowiązek goszczenia u siebie „zwierzchności" podczas jej pobytu we wsi czy przejazdu przez nią. Dwa razy w roku dostarczali podwody, czyli transport konny. Ale mieli też przywileje, w tym prawo połowu ryb w wyznaczonych wodach i korzystanie z przydzielonej łąki, pozyskiwanie drewna na opał z lasu. A kiedy przyjmował urzędowych gości, jego sąsiedzi mieli obowiązek dostarczania im piwa, ryb czy wędzonego drobiu. Sołtysi dzielili się na lennych, a więc sprawujących swój urząd z nadania pana wsi i na pewien okres od niego zależni, ale bywali sołtysi wolni od lenna i dziedzicznie sprawujący ten urząd.

Nowiński Wachlarz SZLAK NIEBIESKI, ZIELONY, CZERWONY

Trasa: Początek i koniec tras w okolicy stacji kolejowej
Rodzaj trasy: Krajobrazowo-historyczna
Stopień trudności: Łatwa
Czas przejścia: Niebieski 1h (3,5 km), zielony 1h (3,5 km), czerwony 2h (7 km)
Walory: Nadwarciańskie bagna to teren wielkiego cywilizacyjnego projektu Fryderyka II. Okolice Nowin obfitują w ślady tego projektu polegającego na meliorowaniu bagien dolnego biegu Warty  i zasiedlaniu osuszonych terenów.

Nowiny Wielkie

Wieś w obecnych granicach istnieje od 30 września roku 1929 i powstała w wyniku rządowego projektu scalania małych wiosek w większe gminy. Był to ostatni etap wielkiego planu zagospodarowanie błot warciańskich rozpoczęty w  XVIII w., który następował w trzech etapach. Pierwszy, olęderski, przeprowadzony został w latach 20. Powstałe wtedy osady na ogół nosiły nazwy z dodatkiem członu „Holländer". Etap drugi datuje się na lata 50., a trzeci przypada na okres od lat 60. do 80. XVIII wieku. Powstanie Nowin Wielkich związane jest z etapem drugim. W połowie wieku szukano dodatkowych terenów pod uprawę żyta i wtedy to powstał Białcz, Białczyk i najstarsza część Nowin Wielkich o nazwie Spiegel, obejmująca okolice dzisiejszej remizy strażackiej, szkoły, kościoła i czynnego cmentarza oraz pola i łąki, graniczące z wsiami dawnych plantatorów chmielu w Alt Hopfenbruch i w Neu Hopfenbruch, które spolszczono na Chmieliniec, a dziś są częścią Świerkocina w okolicach ZOO Safari.   

Nowiny - Poźrzadło

W XVIII wieku wykarczowano w części dzisiejszych Nowin 900 mórg pól i nazwano Grosse Spiegel. Spiegel to tyle, co lustro', po staropolsku poźrzadło. Tak nazwano tę część Nowin po roku 1945. Projekt został założenia wsi opracowany został w roku 1730. Jednak dopiero w latach 1748 i 1749 osiedlono tu 35 niemieckich rodzin, sprowadzonych z Polski. W tej części wsi w roku 1856 zbudowano obecny murowany kościół na miejscu wcześniejszego, o konstrukcji ryglowej i krytego strzechą z roku około1768.

Nowiny- Karczowisko

Część druga wsi, zachodnia, na terenie której powstał z czasem dworzec kolejowy i Park Dinozaurów, nosiła nazwę Döllensradung (spolszczone na Karczowisko). Powstała w roku 1752 z inicjatywy królewskiego nadleśniczego z Pyrzan o nazwisku Dölle, który z myślą o zabezpieczeniu starości po zakończeniu służby państwowej, wykarczował tutaj podmokły teren i założył folwark z 5 rodzinami kolonistów i domem mieszkalnym dla siebie. Na jednej z map tamtej epoki zaznaczono na tym terenie Segemühlenfluß, z czego można wnioskować, że wtedy płynął tu jakiś mały potok, przy którym stał tartak poruszany kołem wodnym. W połowie XVIII wieku pola folwarku Döllensradung przecięła z zachodu na wschód linia Królewskiej Kolei Wschodniej, a w roku 1929 z północy na południe szosa łącząca Pomorze ze Śląskiem przez most na Warcie w Świerkocinie. Po folwarku Döllensradug, który z czasem stał się obok Spiegel odrębną wsią, zachowały się resztki cmentarza, usytuowanego przy leśnej drodze pomiędzy Parkiem Dinozaurów a wsią Pyrzany, z okazałym nagrobkiem Friedricha Schmidta i Emilie Schmidt.

Zawiłe historie z nazwami

Jednym z problemów, rozwiązywanych było nadawanie polskich nazw miejscowościom, jeziorom, rzekom, wzniesieniom. Zaninim Dollenradung (Karczowisko Dollena) zwały się Nowinami Wielkie, były Dąbkowicami, od pierwszego sołtysa Henryka Dąbkowskiego, a przez innych Jastrzębcem, Jastrzębnikiem lub Jastrzębiem (w roku 1947 w użyciu była nazwa leśniczówki Jastrzębiec), jeszcze inni używali nazwy Mlecznik, a dworzec kolejowy został przemianowany na Pieranie. W roku 1945 w Poznaniu polszczono nazwy wsi według stanu po reformie nazw niemieckich z roku 1928/1929. Zajęła się tym komisja państwowa. I tak w numerze 59 z roku 1948 Spiegel spolszczono na Poźrzadło, a Forst Spiegel na Poźrzadło Las. Dopiero w roku 1950 w numerze A-52 „Monitora Polskiego" wzniesienie Horstberg spolszczono oficjalnie na Chełminy. Górę Hohe Kupe (117 m n.p.m.) na Kopę, a Schwarzenberg (91 m n.p.m.) na Czerniec. Tam też podano, że dawny majątek Döllensradung dostał polską nazwę Karczowisko.

Park Dinozaurów

Dinozaury będące w Parku są bardzo dokładnym odzwierciedleniem żyjących kiedyś gadów. Jest ich 30. Wykonane zostały przy współpracy z czołowymi polskimi paleobiologami w oparciu o naukową literaturę i wieloletnie doświadczenie w tej dziedzinie. Podczas spaceru, w leśnym zaciszu, można spotkać dinozaury różnej wielkości od małych 1 metrowych do 27- metrowego diplodoka. Można dowiedzieć się gdzie i kiedy żyły, czym się żywiły, jak zdobywały pożywienie i jak broniły siebie i swoje potomstwo. Wycieczka w prehistorię będzie na pewno niezapomnianym przeżyciem i dostarczy wszystkim wiele wrażeń.

Pyrzany

Stara wieś rybacka z rodowodem słowiańskim, wyróżniająca się pięcioma osobliwościami. W czasach niemieckich z faktu, że po pożarze w XVIII wieku została przeniesiona na nowe miejsce i zbudowana według planów budownictwa przeciwpożarowego, co ją jednak nie ustrzegło od kolejnej ogniowej katastrofy. Następnie z przysiółka o nazwie Amt Pyrehne, który dziś jest częścią Świerkocina (i tam o nim jest mowa) oraz z portu rzecznego ze „szklanym domem".

Nazwa

Na temat pochodzenia nazwy istnieje wiele hipotez: jedni wyprowadzają ją od słowiańskiego boga burz, piorunów i błyskawic Peruna, inni od pszenicy lub od perzu, a jeszcze inni od ‘by de Rehne' - jak tutaj Niemcy nazywali zalewowe przybrzeżne łąki. Średniowieczne Pyrene, Pirene, Pyren odtworzone zostało przez prof. Stanisława Kozierowskiego jako Pieranie. Nazwę tę kolejarze poznańscy w marcu w roku 1945 przenieśli także na pobliską stację kolejową Nowiny Wielkie, w związku z czym Pyrehne zaczęto nazywać także Pierzanami. Pierwsi polscy mieszkańcy wsi, nie czekając na urzędowe decyzje, wieś od nazwiska sołtysa Fabiańskiego zaczęli nazywać Fabianówką, a gdy osiedli tu przybysze z ziemi złoczowskiej, wymarzyli sobie nazwę Nowe Kozaki. Jednak jeszcze w tym samym roku poznańska komisja nazewnicza Pieranie zamieniła na Pyrzany, a stację kolejową i wieś, gdzie się ta stacja znajdowała, przemianowała na Nowiny Wielkie.

Historia

W średniowieczu Pyrzany były piastowską wsią rybacką, leżącą w kasztelanii i diecezji lubuskiej. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z roku 1300, kiedy to Pyrzany zostały przekazane klasztorowi cystersów w Mironicach pod Gorzowem Wielkopolskim. Po spustoszeniach wojny trzydziestoletniej (1618-1648) we wsi pozostały tylko 2 gospodarstwa włościańskie, a ziemie opuszczone umożliwiły utworzenie przez Marwitzów rycerskiego (junkierskiego) folwarku, usytuowanego w okolicach dawnego wiatraka i późniejszego młyna, po którym zachował się do dziś dwór z roku 1776. W latach 20. XVIII wieku jeden z właścicieli owych folwarków założył na bagnach olęderską osadę hodowli bydła o nazwie Pyrehner Holländer. Na mapach z tamtej epoki na zachód od folwarku leśniczego widać owczarnię, a na północny wschód smolarnię, za którą, na terenie dzisiejszego Parku Dinozaurów w Nowinach Wielkich, leśniczy z Pyrzan o nazwisku Dölle wykarczował tereny bagienne i piaszczyste wydmy i założył tam w roku 1752 swój niewielki majątek nazwany Döllensradung.

Produkcja szkła

W XVIII wieku w tych okolicach Nowej Marchii działało kilka hut szkła. Najstarsza, założona przez Markusa Zimmermanna, powstała w roku 1707 w Tarnowie, na północ od Starych Dzieduszyc i Sosen. Huta potrzebowała portu rzecznego dla spławiania swych wyrobów Wartą do Hamburga i Amsterdamu i stąd wzięło się zainteresowanie Pyrzanami syna założyciela huty i jej aktualnego właściciela, Georga Zimmermanna, który na skraju skarpy polodowcowej terasy zbudował swój magazyn i wykopał kanał Pyrzański, łącząc go z głównym nurtem rzeki. Firma się rozbudowywała. W roku 1745 powstała huta w Łośnie koło Kłodawy, w 1750 w Wałdowicach nad Lubniewką, a w roku 1754 w Rybakowie koło Santoczna. Jakby tych hut było mało, dziedzic Stanowic zbudował sobie własną hutę szkła w pobliskich Stanowiczkach. Gdy wał przeciwpowodziowy w rejonie Świerkocina i Pyrzan odciął połączenie kanału Pyrzańskiego z Wartą, Zimmermann przeniósł swój magazyn do portu w Świerkocinie. W Pyrzanach magazyn stał na starym miejscu jeszcze w roku 1778.   Dziś ślady po nim w postaci stłuczki szkła znaleźć można nad kanałem Maszówek.

Kościół

Pierwsza informacja, odnosząca się do pyrzańskiej wspólnoty religijnej, pochodzi z roku 1718, kiedy to podczas spisu królewskich dochodów odnotowano istnienie tu kościelnego. Pierwsza dokładna wiadomość o pojawieniu się we wsi kościoła z prawdziwego zdarzenia związana jest z jej pożarem i przeniesieniem na nowe siedliska. I dopiero teraz, z planu z roku 1777, zawierającego propozycje dwóch miejsc lokalizacji budynku kościoła, dowiadujemy się o zamiarze jego budowy. Znamy także projekt jego wyglądu z roku 1778. Nowa świątynia, zbudowana dziewięć lat po pożarze, miała także konstrukcję ryglową. Kilka lat później kościół zyskał rangę obiektu parafialnego z przynależącymi do niego wsiami: Świerkocin, Amt Pyrehne, Białcz i Pszczelnik - dziś część Białczyka oraz Chmieliniec - dziś część Nowin Wielkich. W pół wieku później budynek ten spłonął w pożarze w roku 1840. Kolejny obiekt był również konstrukcji ryglowej i stał do roku 1900, kiedy to został rozebrany, a staraniem pastora Paula Rohrlacha oddano do użytku nowy, murowany z cegieł.

Wokół Jeziora Marwicko SZLAK CZERWONY

Trasa: Trasa wokół Jeziora Marwicko. Początek na parkingu
Rodzaj trasy: krojobrazowo-historyczna
Stopień trudności: łatwa
Czas przejścia: 2h (7,5 km)
Walory: Krajobraz typowy dla terenów sandrowych. Sosnowe lasy z jeziorami. W okolicznych miejscowościach ślady tradycji szklarskich i hutniczych.

Marwicko (Roztocz)

Jezioro na Równinie Gorzowskiej, na północny zachód od Gorzowa Wielkopolskiego w województwie lubuskim, w powiecie gorzowskim, w gminie Lubiszyn o powierzchni 140,3 ha i objętości 4863,6 tys. m3. Jest to jezioro dość duże, o małej głębokości średniej. Południowa część jeziora jest głębsza, północna natomiast charakteryzuje się rozległym wypłyceniem. Zlewnia całkowita jeziora Marwicko obejmuje swym zasięgiem różnego typu warunki terenowe: lasy, łąki, tereny bagienne i pola uprawne. Są to tereny w przewadze nizinne, znaczny procent zajmują obszary podmokłe - sieć rowów melioracyjnych jest bardzo bogata. Lasy na terenie zlewni bezpośredniej należą do Puszczy Barlineckiej. Zbiornik jest w sezonie dość intensywnie wykorzystywany na cele wypoczynkowe. Zachętą jest, usytuowana na brzegu południowym, spora plaża, leśne pole biwakowe oraz mała gastronomia. Nad jeziorem nie ma ośrodków wypoczynkowych. Jezioro posiada dopływ będący niewielkim rowem melioracyjnym oraz odpływ, lokalnie nazywany Kanałem Myślańskim, który pośrednio, przez system rowów melioracyjnych, odprowadza wody do rzeki Myśli.

Marwice

Marwice (Marwitz). Znajdziemu tu zabytkową szachulcową kuźnię z odcieniami oraz późnoromański kościółek z połowy XIII w., wybudowany wraz z otaczającym go murem z granitowych ciosów. Wewnątrz, na strychu, odkryto gotycką polichromię z połowy XIV w. W południowo-wschodnim narożniku kościelnej nawy na wysokości 5,20 m, na czerwonym granitowym głazie o wymiarach 29×32 cm znajduje się tajemnicza szachownica (7 pól poziomych na 5,5 pól pionowych), zdradzająca obecność Zakonu Templariuszy.

Lubiszyn

Niewiele wiadomo o historii Lubiszyna. W 1707 roku powstała tu huta szkła okiennego z przyfabryczną osadą. Pierwszym właścicielem huty był Ludwig Zimmermann, od którego imienia utworzono nazwę osady Ludwigsruh. Na początku XX w. wybudowano linię kolejową z Gorzowa do Myśliborza i w Lubiszynie powstała stacja kolejowa. Podczas wojny w latach 1940-45 istniał tu obóz jeniecki podległy Stalagowi III w Drzewicach. We wsi neogotycki kościół z czerwonej cegły wybudowany w 1857 roku.

Ściechów

Ściechów, przed wojną Fahlenwerder. Jedna z najdłuższych wsi w Polsce. Miejscowość została założona w 1747 r. jako osada związana z hutą szkła. Kościół oddano do użytku w 1752 r., był wielokrotnie przebudowywany. obecna szkoła mieści się w dawnym budynku szkoły z 1748 roku.

Równina gorzowska

Równina Gorzowska - mezoregion fizycznogeograficzny w północno-zachodniej Polsce, pozostałość epoki lodowcowej. Jest to obszar przylegający od północy do Pojezierza Myśliborskiego i oddzielone wyraźną krawędzią od pradoliny Warty na południu. Równiny sandrowe rozciągają się na wysokości od 40 do 60 m n.p.m.. Spod piasków wynurzają się kępy morenowe dochodzące do wysokości 86 m, a nawet przekraczają 100 m w okolicach Gorzowa. Piaszczyste równiny zajmują Lasy Mieszkowickie i Puszcza Gorzowska. Region przecinają dopływy Odry - Myśla i Kurzca. Występują niewielkie jeziora wytopiskowe.  Przez środek równiny płynie odpływ Odry - Myśla.