Kolekcje dendrologiczne i rekordowe drzewa i na terenie województwa lubuskiego.

Województwo lubuskie należy do tych regionów Polski, które mogą poszczycić się występowaniem niezwykle cennych okazów dendroflory. Ciepły, kontynentalny klimat w zachodniej Polsce stwarza korzystne warunki do występowania gatunków drzew i krzewów, których nie zobaczymy w takich ilościach w innych częściach kraju. Są to często atrakcyjne wizualnie, pięknie kwitnące okazy, jak chociażby różaneczniki, tulipanowce czy perełkowce. Teren województwa lubuskiego to również miejsce gdzie od XIX wieku sadzono egzotyczne gatunki drzew w celu sprawdzenia ich aklimatyzacji. Do dzisiaj pozostały w wielu miejscach ślady tych eksperymentów w postaci rzadkich gatunków i odmian. 
Województwo lubuskie to również miejsce gdzie rosną wspaniałe okazy najstarszych i najgrubszych drzew w kraju. Najbardziej znane spośród lubuskich matuzalemów to najstarszy w Polsce dąb szypułkowy – Chrobry, najgrubsze w kraju sosny – Rzepicha i Waligóra, najstarszy i najgrubszy wiąz szypułkowy Wiedźmin, rosnący w  Komorowie koło Gubina, morwa biała w Sulechowie i robinie akacjowe koło Łęgowa.

Przejdźmy zatem do prezentacji:
Chrobry – to najstarszy dąb szypułkowy w Polsce, który niestety stał się słynny w kraju w wyniku informacji o pożarze listopadzie 2014 roku, który omal nie zabił drzewa. Jest to potężne drzewo z pniem w kształcie nogi słonia. Obwód drzewa wynosi obecnie 1007 cm i jest to aktualnie czwarte najgrubsze drzewo w Polsce. Wiek drzewa został określony na około 750 lat i jest to rekord kraju, jeżeli chodzi o dęby. Drzewo rośnie w pobliżu wsi Piotrowice przy drodze ze Szprotawy do Przemkowa, na gruntach leśnych Nadleśnictwa Szprotawa. Przed pierwszymi zabudowaniami Piotrowic od strony Szprotawy, trzeba skręcić w prawo, a dalej tablice wskazują drogę do drzewa.  Przed wojną drzewo to nosiło nazwę Wielkiego Dębu (niem. Grosse Eiche) i było wymieniane we wszystkich ważniejszych publikacjach omawiających przyrodę Dolnego Śląska.

Z Chrobrym związane są tzw. dęby papieskie. To określenie drzew sadzonych w różnych miejscach Polski, pochodzących z żołędzi dębu Chrobry, poświęconych przez Jana Pawła II, 28 kwietnia 2004, w czasie pielgrzymki polskich leśników do Watykanu. Z 630 nasion udało się wyhodować  514 sadzonek, które trafiły do nadleśnictw, szkół, kościołów w całej Polsce. Każda sadzonka posiada stosowny certyfikat z nadanym kolejnym numerem. 

Najstarszy i najgrubszy wiąz szypułkowy w Europie rośnie w Komorowie (obecnie dzielnica Gubina) przy ul. K. Świerczewskiego. Obwód drzewa wynosi 887 cm, a wiek oszacowany został na 450 lat. Z pnia wyrastały niegdyś 3 okazałe konary. Wewnątrz drzewa znajduje się przestronna dziupla dochodząca do 5 m wysokości. W lipcu 2004 roku podczas potężnej wichury obłamał się jeden z dwóch ostatnich konarów. Obecnie pozostał już tylko jeden konar, natomiast w miejscu pozostałych dwóch znajdują się próchniejące dziuple.

Najgrubsza morwa biała w Europie rośnie w centrum Sulechowa na niewielkim zieleńcu u zbiegu ulic Poznańskiej i 31 Stycznia. Obwód drzewa wynosi 412 cm, wysokość 18 metrów, a wiek 250 lat. 

Najgrubsze sosny w Polsce. Rzepicha i Waligóra. 
Najgrubsza sosna w Polsce o wdzięcznej nazwie „Rzepicha” rośnie w Nadleśnictwie Sulechów, na zachód od Cigacic. To niezwykłe drzewo o obwodzie 568 cm wyrosło w dolinie Odry, w oddziale leśnym nr 284. Ma wiele pni oraz rozłożystą koronę. Dojście do niej nie jest łatwe, ze względu na teren zalewowy rzeki Odry i brak drogi i trafiają tutaj głównie pasjonaci. Natomiast bardzo łatwo dotrzeć do drugiej najgrubszej sosny w Polsce – „Waligóry” o równie imponującym obwodzie – 527 cm. Sosna rośnie  również na terenie Nadleśnictwa Sulechów. To niezwykłe drzewo posiada osiem rozłożystych konarów i powstało prawdopodobnie ze zrośnięcia kilku osobników. Sosna rośnie w pobliżu drogi z Sulechowa do Poznania, nieco w głębi lasu, po prawej stronie drogi. 

Najgrubsza robinia akacjowa w Lasach Państwowych koło Łęgowa. 
Rośnie w Nadleśnictwie Sulechów na południe od miejscowości Łęgowo. Drzewo ma 507 cm obwodu i 20 m wysokości. Pojedynczy pień rozwidla się na wysokości 4 m. Korona jest rozłożysta, ale nieregularna z powodu złamanych i usychających gałęzi. W tym samym kompleksie leśnym rosną jeszcze dwie potężne robinie o obwodach 485 i 373 cm, figurujące wśród dziesięciu najgrubszych drzew tego gatunku, zinwentaryzowanych w Lasach Państwowych. Robinia pojawiła się na ziemiach polskich około 1800 r., natomiast pierwsze wzmianki o robinii akacjowej z obecnego terenu województwa lubuskiego pochodzą z 1753 r., a według innych źródeł z 1758 r., z Nietkowa nad Odrą. Wówczas, według pruskich przekazów, w parku w Nietkowie miała zostać posadzona przez Fryderyka Wielkiego robinia, uznawana przed wojną za najstarszą na terenie ówczesnych wschodnich Niemiec. Obecnie drzewo to nie istnieje.

Najstarszy w Polsce skrzydłorzech kaukaski o wysokości 26 m i obwodzie 434 cm rośnie w centrum Szprotawy na zieleńcu przy ul. T. Kościuszki. Wiek drzewa został określony na 230 lat.

Dąb Napoleon 
Warto w tym miejscu wspomnieć jeszcze o Napoleonie, który był najgrubszym dębem w Polsce. Do 2010 r. rósł na krawędzi doliny Odry, na wschód od Zaboru. Posiadał imponujący obwód 1052 cm i potężną dziuplę wewnątrz pnia. Jego wiek szacowano na ponad 600 lat. Kilkakrotnie trawiły go pożary, ale za każdym razem regenerował koronę i trwał dalej. Niestety, ostatni pożar w listopadzie 2010 r. uśmiercił drzewo. Dzisiaj w miejscu dawnego kolosa rośnie jego potomek. Przed wojną dąb nosił imię badacza przyrody Śląska – Teodora Schube. Na nadaniu nazwy w 1920 roku obecna była księżna Hermina von Reuss, późniejsza  żona cesarza Niemiec Wilhelma II. Po wojnie dąb uzyskał nową nazwę – Napoleon. 

Najpiękniejsze kolekcje dendrologiczne
Miejsca, gdzie gromadzi się ciekawe gatunki drzew i krzewów nazywane są arboretami, ogrodami dendrologicznymi albo kolekcjami dendrologicznymi. Nazwa arboretum pochodzi od łacińskiego słowa arbor – oznaczającego drzewo. Wiele kolekcji dendrologicznych w województwie lubuskim stanowią obiekty Lasów Państwowych oraz dawne parki wokół historycznych rezydencji.
 
Kolekcja sosen w Jeziorach Wysokich
Przy Ośrodku Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Jeziorach Wysokich koło Lubska, gdzie na blisko 2-hektarowej powierzchni tworzona jest kolekcja dendrologiczna, której głównym założeniem jest zgromadzenie jak największej liczby różnych gatunków sosen. Obecnie w kolekcji znajdują się 33 gatunki i odmiany z różnych zakątków świata. Rosną tutaj również ciekawe gatunki drzew i krzewów z różnych stron świata. Najciekawsze z nich to np. tulipanowiec amerykański, szydlica japońska, miłorząb dwuklapowy, mamutowiec olbrzymi, różne gatunki cedrów, jodeł, świerków, cyprysików i magnolii oraz owocujące stare kasztany jadalne.

Ogród florystyczny w Nowym Młynie. 
W Nadleśnictwie Rzepin, przy leśniczówce Nowy Młyn, znajduje się ogród florystyczny, który powstał w 2004 roku inicjatywy leśniczego Mirosława Kuczy. 
W ogrodzie o powierzchni 5 ha, w pobliżu przepływającej obok rzeki Ilanki można podziwiać ponad 2000 gatunków i odmian roślin. Zgromadzono tu drzewa, krzewy, krzewinki i rośliny zielne, krajowe oraz obce, pochodzące z różnych rejonów świata. Są tu kolekcje jodeł, świerków, sosen i jałowców. Dalej wzdłuż Ilanki wiedzie urokliwa ścieżka „Bobrowym szlakiem” o długości 3,5 km. Na trasie znajdują się: wigwam, remiza ptasia, tama bobrowa i pomnik przyrody – dąb „Piast” o imponującym obwodzie 630 cm oraz pięknej rozłożystej koronie. 

Arboretum w Dolinie Trzech Młynów w Bogdańcu
W pobliżu Gorzowa, przy siedzibie Nadleśnictwa Bogdaniec znajduje się „Arboretum w Dolinie Trzech Młynów”. Wzdłuż wytyczonej ścieżki edukacyjnej znajduje się  ponad 50 gatunków drzew i krzewów leśnych rosnących w polskich lasach.

Nietków. Zabytkowe arboretum z dębem Mużakowskim
Na terenie Nadleśnictwa Zielona Góra, w pobliżu Nietkowa jest wśród starych lasów łęgowych, w dolinie Odry znajdują się pozostałości ciekawego arboretum. Ta kolekcja roślin drzewiastych została założona przez rodzinę von Rothenburg z pobliskiego Czerwieńska w latach 1893–1895. W dębowym lesie powstał „Gaj drzew iglastych”, gdzie posadzono ponad 150 różnych gatunków i odmian. Po II wojnie światowej arboretum włączono do Lasów Państwowych. Po powodzi w 1997 r., która zniszczyła znaczną część kolekcji, pozostało 71 taksonów. Z dębów najciekawsze są: dąb kaukaski, burgundzki, garbarski, kasztanolistny, wielkozębny oraz odmiany pstrolistne i strzępolistne. Rosną tu również ciekawe odmiany lip i klonów, w tym klon diabelski. Na szczególną uwagę zasługuje dąb bezszypułkowy odmiany mużakowskiej, którego liście przypominają listki laurowe. Arboretum w Nietkowie odzyskuje powoli dawną świetność, dzięki projektowi rewitalizacji zabytkowych parków w gminie Czerwieńsk.

Iłowa – gaj różaneczników
W parku założonym przez hrabiego Hochberga w Iłowej znajduje się ciekawa kolekcja różaneczników, a głównie różaneczników olbrzymich, tworzących prawdziwy gaj nad rzeką Czerną Wielką. Profesor Czekalski wyróżnił tutaj siedem odmian barwnych.    
Podstawowy materiał do tworzenia kolekcji różaneczników na terenach dzisiejszej  południowo-zachodniej Polski najczęściej dostarczały słynne w Europie szkółki Seidla (istniejące do dzisiaj), położone w Grüngräbchen niedaleko Drezna. Szkółki  powstały w połowie XIX wieku i wprowadziły do hodowli nowe odmiany i kultywary tzw. rasy łużyckiej (oparte głównie na różaneczniku katawbijskim). Na początku XX wieku można wręcz mówić o swoistej modzie na kolekcje różaneczników, czego przykładem są Wojsławice, Iłowa, Moszna, Polanica-Zdrój, Zamek Książ, Szczawno-Zdrój oraz położone blisko granicy, niemieckie Bad Muskau z parkiem Pücklera, wpisanym na listę UNESCO i oddalone o 8 km od Łęknicy – Kromlau, ze wspaniałą doliną różaneczników i bazaltowym mostem.
Warto pomyśleć o zaplanowaniu „różanecznikowej” wycieczki do tych miejsc na przełomie maja i czerwca. 

GORZÓW 
Wśród ciekawostek dendrologicznych Gorzowa na szczególną uwagę zasługuje ogród dendrologiczny przy Muzeum Lubuskim im. im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim. W zabytkowym parku, otaczającym eklektyczną willę Schroedera z początku XX wieku, na powierzchni 3,32 ha rośnie ponad 150 gatunków i odmian drzew i krzewów, w tym znane wszystkim gorzowianom magnolie, kwitnące wczesną wiosną przed budynkiem muzeum.

ZIELONA GÓRA
Od 1956 r. jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli miasta jest palmiarnia, górująca nad miastem na szczycie Winnego Wzgórza. Rośnie tu 200 gatunków roślin, w tym 120 tropikalnych. Wśród zieleni znajduje się restauracja, a na piętrze kawiarnia, z której można podziwiać panoramę miasta. 
Przez centrum miasta wiedzie ciekawy szlak pomników przyrody, prezentujący wiele egzotycznych okazów drzew, np. dąb węgierski, platany, miłorzęby, katalpy i perełkowce japońskie. W 2007 r. w mieście otwarto Ogród Botaniczny Uniwersytetu Zielonogórskiego. Na powierzchni 2,5 ha posadzono blisko 500 gatunków i odmian roślin. Obok powstało minizoo.

Na koniec warto jeszcze wspomnieć o nietypowej kolekcji dendrologicznej, a mianowicie o Szkółkach Mużakowskich na terenie Parku Mużakowskiego w Łęknicy. Znajduje się tutaj kolekcja starych odmian jabłoni o takich wdzięcznych nazwach jak Kuzynek Buraczek, Pepina Parkera, Kalwilla Adersleberga czy Piękna z Herrnhut. Wśród stuletnich jabłoni wytyczono ściekę pomologiczną, gdzie oznakowano 40 starych odmian o . Jesienią można spróbować jabłek o wspaniałym smaku i aromacie.  

oprac. Marek Maciantowicz